Oficium – układ modlitw (głównie odnosi się do Liturgii Godzin), który obowiązuje każdego dnia w całym Kościele.
Oktawa – (łac. octo – osiem) to przedłużenie obchodów największych uroczystości roku liturgicznego na osiem dni, albo tylko na ósmy dzień tego obchodu.
Olej chorych – (oleum infirmorum) olej poświęcany przez biskupa w Wielki Czwartek w czasie tzw. Mszy Krzyżma św. w kościele katedralnym. Może być jednak każdorazowo poświęcany przez prezbitera w momencie sprawowania sakramentu namaszczenia chorych, do którego olej ten służy.
Ołtarz – jest to stół, na którym składa się Najświętszą Ofiarę i przy którym rozdziela się Ciało Pańskie.
Omoforion – oznaka biskupa w kościele bizantyjskim jest to odpowiednik paliusza.
Opactwo – samodzielny, kanonicznie utworzony klasztor, kierowany przez opata.
Opat – nazwa przełożonego wspólnoty mnichów.
Opatrzność Boża – to nieustanne działanie Boga, który z troską i miłością opiekuje się tym co stworzył.
Opętanie – poddanie silnemu wpływowi złego ducha, człowieka, czy nałogu, także własnym żądzom i niegodziwym zapędom.
Oracja – uroczysta formuła, którą kapłan zamyka modlitwę. W codziennej liturgii są to: kolekta, modlitwa nad darami i modlitwa po komunii św.
Orantka (lub postawa oranta) – postawa modlitewna, wywodząca się już ze starożytności, nie tylko chrześcijańskiej. Polega na staniu w wyciągniętymi w górę rękoma i zwróceniem głowy w kierunku nieba. Spotykana już na malowidłach naściennych w katakumbach, symbolizowała duszę na zawsze już wpatrzoną w chwałę Boga. Zbliżoną do niej postawę przyjmuje kapłan we Mszy świętej stojąc z rozłożonymi rękami np. w czasie prefacji.
Orate fratres – (łac. módlcie się bracia) zwrot kierowany ku wiernym przez kapłana po przygotowaniu darów, zachęcający do modlitwy. Także; nazwa księgi z tekstami modlitwy wiernych (nie jest to jednak księga liturgiczna w ścisłym znaczeniu).
Oratorium – potocznie miejsce na skupienie i modlitwę. Jak również doniosłe dzieło wokalno instrumentalne inspirowane ważnymi wydarzeniami ewangelicznymi.
Ordo – (łac. porządek) ustalony porządek obchodów liturgicznych. Także: księga (lub książka) zawierająca ten porządek (ściśle określana: ordinarium).
Ordo missae – układ obrzędów i tekstów mszy św. Tworzył się przez wiele wieków, często podlegał reformom liturgicznym. Obecne ordo missae jest wynikiem dwóch największych reform w liturgii, dokonanych za Piusa V (XVI w.) oraz Pawła VI (XX w.).
Ordynacja – inaczej święcenia.
Ordynariusz – przełożony kościelny (biskup, generał, prowincjał) posiadający władzę rządzenia w Kościele lokalnym.
Oremus – z łac. módlcie się.
Orędzie wielkanocne – inaczej hymn Exsultet.
Organista – osoba grająca w czasie celebracji na organach; akompaniuje śpiewowi w czasie liturgii. Organista wykonuje prawdziwą funkcję liturgiczną (KL 29).
Organy – instrument klawiszowy, mający pierwszeństwo w liturgii Kościoła rzymskiego.
Ornat – (łac. ornatus – ozdobny) wierzchnia, bogato zdobiona szata liturgiczna, zastrzeżona dla prezbiterów i biskupów. Używana podczas sprawowania Mszy św. w kolorze dnia.
Ostatnie namaszczenie – niewłaściwa, nieużywana już nazwa określająca niegdyś sakrament namaszczenia chorych.
Ostensorium – inaczej monstrancja.
Ostiariat – jedna z posług udzielanych niegdyś na drodze do święceń prezbiteratu alumnom seminariów. Zadaniem ostiariusza była troska o budynek kościelny. Funkcja ta została zniesiona w 1972 roku przez Pawła VI dokumentem Ministeria quedam.
Oznaki czci – w liturgii gesty symbolizujące i ukazujące nasz szacunek i hołd składany określonym przedmiotom, obrazom, osobom. Są to przyklęknięcia, inklinacje oraz okadzenia.
P
Paliusz – wełniany pas, odpowiednio zszyty, zakładany na barki opadający na tułów. Symbol władzy arcybiskupiej oraz znak łączności z Papieżem.
Palka – usztywniony kawałek materiału nakładany na kielich, by do jego zawartości nie dostało się nic niepożądanego.
Papież – najwyższy zwierzchnik, głowa Kościoła Katolickiego, biskup Rzymu, następca św. Piotra.
Parafia – najmniejsza terytorialnie jednostka organizacji duszpasterskiej Kościoła. Jej zwierzchnikiem jest proboszcz.
Paramenty – ogół przedmiotów używanych w czasie sprawowania liturgii. Należą do nich naczynia lit., szaty.
Paruzja – (gr. parousia) tak określamy ponowne przyjście Chrystusa na końcu czasów, sąd ostateczny.
Pascha – (hebr. Pesah – przejście) według tradycji noc poprzedzająca wyjście Izraelitów z Egiptu, ale także jako „baranek ofiarny” składany w to święto.
Paschał – świeca symbolizująca zmartwychwstałego Chrystusa. Poświęcona i zapalona w Wielką Sobotę płonie przez cały Okres Wielkanocny, także na początku i końcu ludzkiego życia – podczas chrztu i pogrzebu.
Pasja – inscenizacja muzyczno-teatralna misteriów męki i śmierci Jezusa.
Pasterka – uroczysta Msza święta, odbywająca się wg tradycji o północy Uroczystości Bożego Narodzenia. Podczas niej witamy Boga Syna który przyjął ludzką postać.
Pastor – tytuł duchownych w niektórych wyznaniach protestanckich.
Pastorał – laska pasterska, oznaka godności biskupiej i starożytny symbol jego władzy, używany podczas uroczystych liturgii.
Pastorałka – rodzaj pieśni Bożonarodzeniowej, jej pochodzenie przypisuje się pogańskiej tradycji.
Patena – naczynie liturgiczne, na którym składanie jest ciało pańskie, na korporale, a także tacka używana przy rozdzielaniu Komunii św. w celu uniknięcia profanacji.
Patriarchat – tytuł najważniejszych diecezji w Kościele, których biskupi posiadają szczególną władzę na pozostałymi biskupstwami terenu.
Patron – to święty obrany za opiekuna osób, stanów, zawodów, kościołów, krajów, miast itp. a także orędownik u Boga w szczególnych okolicznościach.
Pątnik – pielgrzym.
Pektorał – ozdobny krzyż z relikwiami, noszony na łańcuchu przez dostojników Kościoła.
Penitencjały – istniejące niegdyś księgi zawierające katalogi grzechów z odpowiadającymi im rodzajami pokut.
Penitencjarz – biskup, którego zadaniem jest słuchanie spowiedzi w kościele katedralnym. Posiada władzę rozgrzeszania z tych kar kościelnych, które nie są zastrzeżone dla Stolicy Apostolskiej.
Peregrynacja – w pierwotnym znaczeniu pielgrzymka odbywana w celach religijnych, ale także nawiedzanie świątyń przez obrazy oraz relikwie świętych.
Perykopa – wybrany fragment z Pisma św. przeznaczony do czytania i rozważania podczas Mszy św. lub nabożeństwa.
Piekło – stan ostatecznego i wiecznego potępienia duszy, całkowite zerwanie łączności z Bogiem.
Pierścień biskupi – oznaka (insygnium) władzy biskupiej. Przyjmowany przez biskupa w chwili święceń jest przez niego noszony stale na znak „poślubienia” swojej diecezji.
Pieta – w sztuce chrześcijańskiej ukazanie ciała zmarłego Chrystusa spoczywającego na ramionach (lub kolanach) Matki Bożej, po zdjęciu z krzyża.
Pismo Święte – zbiór ksiąg napisanych pod natchnieniem Ducha Świętego. Stanowi depozyt wiary, w którym zawarte jest całe Boże Objawienie.
Piuska – nakrycie głowy osób konsekrowanych zakrywające tonsurę. Dawniej noszone przez wszystkich duchownych, obecnie przez niektórych zakonników i osoby z wyższymi święceniami.
Pogrzeb – uroczysty obrzęd towarzyszący grzebaniu zmarłych. Składają się nań słowa, gesty i postawa uczestników uroczystości, które odpowiadają ich przekonaniom.
Pokropienie – patrz: aspersja.
Pokuta – akt samozaparcia podejmowany jako zadośćuczynienie za grzechy, lub jako umartwienie, konieczne w programie chrześcijańskiego doskonalenia.
Pontyfikał – księga zawierająca opis i teksty celebracji sprawowanych przez biskupa. Zawiera okolicznościowe błogosławieństwa, obrzędy i sakramenty takie jak bierzmowanie, święcenia, poświęcenia kościoła i ołtarza, dzwonów.
Pontyfikat – okres rządów jednego papieża. Pochodzi od określenia łac. pontifex – kapłan, jakim obdarza się papieża.
Pop – potoczna, kolokwialna nazwa księdza prawosławnego. Wyróżnia go czarna sutanna, długa broda i czarny kołpak na głowie – maforinem. Nie jest obowiązany do życia w celibacie, jednak po otrzymaniu święceń nie może już się żenić.
Portal – w architekturze ozdobne wykończenie wejścia do świątyni lub budynku niesakralnego.
Portatyl – nisza w ołtarzu, w której umieszcza się relikwie (dziś nie ma już obowiązku posiadania w ołtarzu relikwii).
Posługi – udzielane przez biskupa zezwolenia na pełnienie określonych funkcji przez alumnów seminariów. Z dotychczasowych wielu posług odnowa posoborowa zachowała dwie posługi, które przyjmują alumni seminarium: lektorat i akolitat.
Post – forma pobożności, pokuty, polegająca najczęściej na dobrowolnym odmawianiu sobie pokarmu (mięsa, słodyczy, uczucia sytości) i przyjemności.
Post eucharystyczny – nakaz powstrzymywania się na godzinę przed przyjęciem Komunii świętej płynów i pokarmów. W przypadkach zdrowotnych odstępuje się od tej zasady.
Poświęcenie – to sakramentalia odnoszące się do błogosławieństwa rzeczy.
Powołanie – to wewnętrzny głos, zamysł Boży względem człowieka co do jego życia i rozwoju. Powołanie jest kojarzone ze stanem duchownym, ale także powołaniem jest życie w rodzinie, w samotności czy wykonywanie określonego zawodu.
Prałat – dzisiaj tytuł honorowy, nadawany przez Ojca Świętego zasłużonym kapłanom. Wiąże się z nim prawo noszenia oznak prałackich.
Prawo Kanoniczne – obowiązujące w Kościele normy postępowania, usankcjonowane przez Kodeks Prawa Kanonicznego (Codex Iuris Canonici), którego najnowsza wersja pochodzi z 1983 roku.
Prawosławie – ortodoksyjny Kościół chrześcijański, powstały w wyniku rozłamu w 1054 roku.
Precesy – prośby w Liturgii Godzin.
Prefacja – zmienna cześć Wielkiej Modlitwy Eucharystycznej. Następuje po modlitwie nad darami a kończy ją śpiew Sanctus. Uwzględnia przeżywane tajemnice dnia. Najczęściej jest śpiewana przez kapłana a capella.
Prepozyt – członek kapituły katedralnej.
Prezbiter – osoba konsekrowana, która przyjęła święcenia kapłańskie.
Prezbiterium – architektoniczna cześć kościoła, w którym znajduje się ołtarz oraz gdzie przebywa kapłan i asysta liturgiczna podczas sprawowania Mszy świętej.
Proboszcz – kapłan stojący na czele parafii. Jego głównym zadaniem jest duszpasterstwo, troska o sprawy wiernych oraz piecza nad dobrami parafii.
Procesja – liturgiczna, bądź pozaliturgiczna postawa wiernych, przez którą wyraża się charakter ludu bożego zdążającego do niebieskiej ojczyzny.
Profanacja – akt świętokradztwa, polegający na znieważeniu osób, miejsc i rzeczy poświęconych Bogu poprzez ich zniszczenie, nadużywanie lub zawłaszczenie z chęci ubliżenia Bogu.
Profesja zakonna – publiczne złożenie ślubów zakonnych; bądź czasowych (możliwych do zerwania) bądź wieczystych.
Proprium – określenie stosowane na pewne zmienne teksty Mszy św. (tropy, sekwencje) używanych lokalnie; w poszczególnych tylko diecezjach, regionach czy prowincjach zakonnych.
Proprium missae – określenie zmiennych tekstów Mszy świętej: introit, psalmu responsoryjnego, sekwencji, ofertorium, modlitwy po komunii.
Prostracja – inna nazwa leżenia krzyżem; jednej z postaw liturgicznych.
Protestantyzm – ogół chrześcijańskich wspólnot kościelnych, powstałych w wyniku reformacji w XVI w. nie uznających zwierzchnictwa papieża oraz odrzucających w różnym stopniu doktrynę Katolicką.
Prozelityzm – nawracanie innych na wiarę. W świetle XX w. ekumenizmu pojęcie negatywne.
Prymas – godność kościelna z nadania papieża, od wieków związana z pewnymi stolicami biskupimi.
Prymicje – pierwsza Msza święta nowo wyświęconego kapłana w rodzinnej parafii.
Przeistoczenie – transsubstancjacja (przemiana, zmiana substancji, istoty, przy zachowaniu postaci) chleba w Ciało i wina w Krew Pańską, które ma miejsce w czasie Eucharystii.
Przyklęknięcie – gest liturgiczny polegający na oddaniu czci przez dotknięcie kolanem posadzki.
Psalm – w liturgii jest to (zazwyczaj śpiewany) fragment z Pisma Świętego pomiędzy czytaniami.
Psalmodia – układ psalmów do danej modlitwy Liturgii Godzin.
Psałterz – księga psalmów, z jedna z ksiąg kanonicznych Starego Testamentu.
Psałterzysta – ministrant, kleryk lub osoba świecka wykonująca śpiew psalmu podczas Mszy świętej.
Pueri cantores – inaczej schola śpiewacza, złożona z chłopców.
Pulpit – w swojej obecnej formie nazywany także amboną. Miejsce czytania Słowa Bożego.
Puryfikacja – (łac. puro – czyszczę) obmycie naczyń liturgicznych, w których spoczywały postacie eucharystyczne z pozostałości po nich (kropli Krwi Pańskiej i okruchów Ciała) i wytarcie ich bielizną kielichową (puryfikaterzem).
Puryfikaterz – bawełniany ręczniczek służący do osuszania naczyń liturgicznych po usunięciu z nich Ciała i Krwi Pańskiej.
Puszka – także cyborium, duży kielich, bądź mniejsze naczynie przeznaczone do przechowywania konsekrowanego chleba.
Pyxis – mała puszka do przechowywania komunikantów w bursie.
R
Racjonał – (łac. rationale) – specjalny rodzaj ozdobnego paliusza, nadawanego przez papieża wybranym stolicom biskupim.
Rada duszpasterska – mianowany przez biskupa zespół wiernych: osób konsekrowanych oraz osób świeckich do spraw dotyczących posługi duszpasterskiej i apostolatu świeckich w diecezji.
Rada kapłańska – zespół kapłanów, stanowiący radę biskupa reprezentującą wszystkich kapłanów diecezji. Posiada głos doradczy.
Raj – w Księdze Rodzaju cudowny ogród, Eden, stan nieśmiertelności i nieskazitelności. Miejsce harmonijnego życia człowieka z Bogiem i przyrodą.
Refektarz – pomieszczenie zakonne lub seminaryjne, w którym spożywa się posiłki oraz odbywa walne zgromadzenia.
Regina caeli – pieśń „Królowo Nieba wesel się”. Jedna z antyfon śpiewanych w okresie Wielkanocnym.
Rektor – kapłan opiekujący się z polecenia biskupa kościołem, który nie jest kościołem parafialnym i nie jest własnością żadnego zakonu. Nie posiada jednak uprawnień proboszczowskich.
Relikwiarz – naczynie liturgiczne służące do przechowywania, adorowania oraz oddawania czci relikwiom.
Relikwie – (łac. relniquo – pozostawiać) pozostałości szczątków, a także przedmiotów bezpośrednio związanych z życiem świętych.
Requiem – dawniej nazwa Mszy świętej żałobnej. Odnosił się do liturgicznych utworów muzycznych, części zmiennych, stosowanych w liturgii pogrzebowej.
Requiescat in pace – łac. niech spoczywa w pokoju.
Responsorium – (łac. responso – odpowiadam) forma odpowiedzi ludu wiernego na Słowo Boże. We Mszy św. najlepiej widoczna w psalmie responsoryjnym, gdzie lud odpowiada refrenem na psalm wykonywane przez psałterzystę. R. występuje także w Liturgii Godzin.
Retabulum – ozdobna nadbudowa ołtarza przedpoborowego (przysuniętego do ściany), szczególnie rozwinięta w epoce baroku.
Rezurekcja – (łac. resurrectio – zmartwychwstanie). To procesja kończąca celebrację Wigilii paschalnej. Jest ona uroczystym oznajmieniem zmartwychwstania Chrystusa.
Rokieta – strój chórowy prałatów zbliżony wyglądem do komży o wąskich rękawach.
Roraty – śpiew na wejście Mszy św. wotywnej o Matce Bożej w Adwencie („Rorate caeli desuper”). Nazwa zwyczajowa Mszy św. adwentowej, podczas której świątynia jest pogrążona w ciemnościach, a światło zapalane jest podczas śpiewu „Gloria”. Przygotowuje do czasu narodzenia się Chrystusa.
Różaniec – jego początki sięgają XII w. (rozpowszechniony w XVI w.) i zwyczaju wielokrotnego powtarzania modlitw. Różaniec łączy modlitwę ustną z myślą. Jest rozważaniem dzieła zbawienia w oparciu o tajemnice życia Jezusa i Jego Matki, któremu towarzyszy odmawianie modlitw „Ojcze nasz”, „Zdrowaś Maryjo” oraz „Chwała Ojcu”.
Rubryka – (od łac. ruber – czerwony) napomnienia, objaśnienia i zasady sprawowania obrzędów liturgicznych, znajdujące się obok tekstów wypowiadanych na głos w księgach liturgicznych. Nazwa pochodzi od koloru, w jakim się je zapisuje (na czerwono). Rubryk nigdy nie czyta się na głos.
Ryt – (łac. ritus) obrządek.
Rytuał – księga liturgiczna regulująca sposób odprawiania obrzędów liturgicznych – przede wszystkim sakramentów i sakramentaliów.
S
Sacrarium – dawna nazwa zakrystii (stąd nazwa „zakrystia”). Kiedyś Najświętszy Sakrament przechowywano w zakrystii.
Sacrosanctum concilium – Konstytucja o Liturgii Świętej Soboru Watykańskiego II z 4 grudnia 1963 roku. Jest podstawą posoborowej odnowy liturgii. Oznacza się ją skrótem KL.
Sacrum – (łac. sacer – święty) coś świętego, wobec czego należy zachować szacunek, powagę.
Sakra – określenie stosowane na przyjęcie święceń episkopatu (biskupich).
Sakrament – szczególny znak działania Bożej łaski w życiu człowieka. W sakramencie wyróżniamy jego formę i materię (zazwyczaj słowa). Sakramenty działają mocą samego sprawowania (zasada: ex opere operato) nie zależą od predyspozycji (stanu) moralnego tak sprawującego jak i przyjmującego sakrament; można jednak przyjąć do niegodnie. Wyróżniamy siedem sakramentów: chrzest, bierzmowanie, eucharystia (tzw. sakramenty wtajemniczenia – inicjacji chrześcijańskiej), namaszczenie chorych, pokuty (sakramenty uzdrowienia), kapłaństwo małżeństwo (sakramenty posłania lub w służbie komunii).
Sakramentalia – znaki święte ustanowione przez Kościół na wzór sakramentów, ich zadaniem jest uświęcenie różnych sfer życia ludzkiego. Spośród nich wyróżniamy błogosławieństwa, poświęcenia i egzorcyzmy.
Sakramentarz (sakramentarium) – najstarsza księga liturgiczna, zawierająca teksty Mszy św., formularze, różne modlitwy, obrzędy udzielania sakramentów i błogosławieństw.
Salezjanie – Towarzystwo Salezjańskie, zał. przez św. Jana Bosko. Zgromadzenie zajmujące się wychowaniem młodzieży, szczególnie zaniedbanej z ubogich warstw społ.
Salve Regina – łac. Witaj, Królowo – znana antyfona maryjna, opiewająca Matkę Bożą, jako Matkę Miłosierdzia. Antyfona ta śpiewana jest na zakończenie Komplety.
Samowychowanie – praca nad sobą, nacisk na własny rozwój duchowy, doskonalenie wrodzonych talentów otrzymanych od Boga.
Sanctus – śpiew „Święty, Święty, Święty”. Wykonywany w liturgii po prefacji, przed epiklezą.
Sanhedryn – gr. zgromadzenie; była to żydowska rada posiadająca władzę religijną i polityczną, reprezentująca naród wybrany
Sanktuarium – jest to „miejsce święte”, obecnie pojmuje się jako świątynię, w której za zgodą biskupią, mogą przybywać wierni i w szczególny sposób wypraszać łaski za wstawiennictwem świętych.
Sarkofag – gr. pochłaniający ciało; kamienna trumna, często zdobiona, zawierająca epitafium, sceny z życia bądź podobiznę zmarłego.
Satanizm – termin określający ogół systemów, przekonań, religii, czczących szatana jako najwyższą istotę.
Sąd Kościelny – sąd powoływany przez biskupa, który rozpatruje sprawy sumienia oraz dóbr materialnych, najwyższym sądem kościelnym jest Sygnatura Kościelna oraz Penitencjaria Apostolska.
Sąd Ostateczny – paruzja; powtórne przyjście Jezusa Chrystusa na ziemię. Będzie to ostateczny i publiczny sąd nad wszystkimi rozumnymi istotami.
Schizma – termin określający podziały w Kościele Katolickim, schizma powstaje, gdy odłam Kościoła przypisuje sobie jego autorytet i praworządność.
Schola (schola cantorum) – zespół śpiewaczy; kiedyś tylko męski, dziś także żeński lub mieszany, który wykonuje śpiewy liturgiczne w czasie sprawowania celebracji. Niegdyś tworzono je tylko w Rzymie; z czasem nakazywano ich tworzenie przy katedrach i przy większych kościołach. Dziś jego funkcje pełni bardziej grupa zwana pueri cantores. Według KL 29 zespół taki „także pełni prawdziwą funkcję liturgiczną”.
Secreta – we Mszy św.; używane dawniej określenie modlitwy przed rozpoczęciem prefacji, wypowiadanej po cichu przez kapłana. Dziś jest to modlitwa nad darami (oratio super oblata).
Sedillia – miejsce siedzące na prezbiterium przeznaczone dla celebransa, kapłanów koncelebrujących oraz służby liturgicznej (w szczeg. diakona i akolity).
Sekta – łac. kierunek, droga; termin określający ruchy, grupy religijne, których nauka jest niezgodna z przekazem Kościoła, często działając pejoratywnie na jego wizerunek, mając na celu bardzo często cele zarobkowe.
Sekularyzacja – laicyzacja; pierwotnie działania dążące do wyrwania się z władzy kościoła. Współcześnie ogół działań darzących do wyparcia wszelkich religii z życia publicznego.
Sekwencja – (łac. sequentia – dosł. „ciag dalszy”) – śpiew wykonywany przed aklamacją alleluja . Jest to szczególnie uroczysty, świąteczny śpiew. Niegdyś istniała bardzo duża liczba sekwencji; odnowa posoborowa (Mszał z 1970 r.) zniosła większość z nich, pozostawiając tylko dwie: sekwencję na Niedzielę Zmartwychwstania Pańskiego (można ją wykonywać przez całą oktawę) oraz sekwencję do Ducha Św. na Niedzielę Zesłania Ducha.
Sekwencjarz – księga zawierająca spis sekwencji w układzie roku liturgicznego.
Seminarium duchowne – instytucja kościelna, mająca za zadanie przygotowanie kandydatów do stanu kapłańskiego. Zakładająca wieloletnią, szczegółową formację, umysłową i duchową przyszłych duchownych.
Septuaginta – łac. siedemdziesiąt; pierwsze tłumaczenie hebrajskiej Biblii na język grecki. Nazwa pochodzi od liczby siedemdziesięciu tłumaczy dokonujących translacji tekstu.
Skład Apostolski – Apostolskie Wyznanie Wiary; leg. formuła ułożona przez Apostołów, pierwotnie miało bardzo wielkie znacznie, było symbolem chrześcijan.
Skromność – jest obiektywną, trzeźwą oceną własnych zalet, możliwości i dostosowaniem ich do własnego sposobu bycia.
Skrutynia – (od łac. scrutare – badać, sprawdzać) pouczenia dawane katechumenom przygotowującym się do chrztu, mające sprawdzać ich zdatność i motywacje przed przyjęciem chrztu św. Dziś skrutynia mają miejsce podczas obrzędów chrztu dorosłych.
Słowo Boże – część Objawienia, znajdująca się w Biblii czyli w Piśmie Świętym.
Sobór – s. powszechny, ekumeniczny, specjalne spotkanie wszystkich biskupów świata Kościoła Katolickiego odbywające się pod przewodnictwem papieża. Sobór jest głównym wyznacznikiem zmian w Kościele na płaszczyźnie doktryny wiary, moralności, liturgii. Jeśli papież umrze w jego trakcie, obrady zostają zerwane.
Spowiednik – szafarz sakramentu pokuty i pojednania; może nim być jedynie kapłan (tj. prezbiter lub biskup), który otrzymał jurysdykcję do spowiadania. Na mocy postanowienia KPK, Kan. 983 zobowiązany jest on do zachowania całkowitej tajemnicy spowiedzi, odnoszącej się do jakiegokolwiek wymiaru i części spowiedzi.
Spowiedź – sakrament pokuty; najważniejszy akt penitenta, bezpośrednie wyznanie grzechów i podsumowanie stanu swojego sumienia Bogu za pośrednictwem kapłana. Aby spowiedź była ważna należy się do niej dokładnie przygotować, a także zastosować się do wskazań spowiednika.
Stalle – drewniane lub kamienne, zazwyczaj bardzo ozdobne ławy, siedzenia przeznaczone dla kanoników, kapituł i mnichów, ustawione po obu stronach prezbiterium.
Stipes – podstawa, na której spoczywa mensa ołtarza; winna być wykonana ze szlachetnego materiału.
Stolica Apostolska – ogół instytucji zarządzających (w sensie administracyjnym) całym Kościołem Rzymskim – Kuria Rzymska, w imieniu papieża. Stolica Apostolska mieści się w Watykanie.
Stuła – długi pas materiału, przewieszony przez kapłana przez szyję. Symbol urzędu kapłańskiego. Kolor stuły zależy od koloru liturgicznego dnia, bądź rodzaju udzielanego sakramentu. Diakon nosi stułę przełożoną przez ramię, spiętą u dołu.
Stygmaty – łac. stigma, znak; nadzwyczajne zjawisko psychofizyczne, wyciśnięte na ciele – rany umiejscowione w miejscu ran Jezusa, pojawiają się samorzutnie i tak samo znikają. Upodabniają człowieka do cierpiącego Chrystusa, stygmaty nie świadczą o świętości osoby, ale mogą do niej prowadzić (np. św. o. Pio).
Stypendium mszalne – dar ofiarowany z okazji odprawienia Eucharystii w określonej, podanej przez ofiarodawcę intencji. Praktyka składania stypendium mszalnego sięga II w.
Subdiakon – jedno ze zniesionych w 1972 roku tzw. święceń niższych. Subdiakon był ustanawiany do pomocy celebransowi i diakonowi podczas liturgii. W ubiorze i zadaniach był bardzo zbliżony do diakona; nosił zamiast dalmatyki tunikę, niósł krzyż, przygotowywał kielich, śpiewał psalm, nalewał wody do kielicha, puryfikował.
Submersio – sposób udzielenia sakramentu chrztu; polegał na całkowitym zanurzeniu chrzczonego w wodzie.
Sufragan – biskup pomocniczy ordynariusza, a także biskup zarządzający diecezją, która nie jest metropolią.
Sukcesja Apostolska – akt, dokonuje się poprzez nałożenie rąk na nowo wyświęconego biskupa, gest ten w swojej ciągłości sięga nałożenia rąk Apostołów na swoich następców, w tym św. Pawła ten z kolei na pierwszych biskupów: Tymoteusza, Tytusa i Sylwana.
Suma – określenie głównej, najbardziej uroczystej Eucharystii niedzielnej.
Sumienie – jest to duchowa, wewnętrzna zdolność człowieka do rozeznania dobra i zła, osądu swojego postępowania pod względem moralnym.
Suplikacja – błagalna pieśń kościelna zwrócona do Boga. Najczęściej kojarzona ze śpiewem: „Święty Boże, Święty mocny…”.
Sursum corda – łac. w górę serca.
Suspensa – kara kościelna pozbawiająca osobę duchowną prawa pełnienia funkcji wynikających z otrzymanych święceń i sprawowanego urzędu.
Sustentacja – (łac. sustentatio – podtrzymywanie) zwyczaj podtrzymywania celebransa w liturgii ze względu na jego wiek i/lub na szacunek wobec niego. Przykładem s. było np. podtrzymywanie rąk niosącego monstrancję w procesji Bożego ciała przez akolitów.
Sutanna – szata nie liturgiczna noszona przez osoby duchowne. Kolory sutanny odpowiadają pozycji zajmowanej w hierarchii: czarna – klerycy, diakoni, prezbiterzy; fioletowa – biskupi, okazyjnie noszona przez prałatów; czerwona – kardynałowie, biała – papież. W krajach afrykańskich i na misjach dopuszczalna jest również biała sutanna.
Symonia – świętokupstwo, handel godnościami kościelnymi, najczęściej kardynalską i papieską. Problem ten przez wieki prowadził do wewnętrznego rozkładu Kościoła. Najsilniejszy był w średniowieczu i odbija się przykrym echem do dzisiaj.
Synod – jest to zjazd duchowieństwa na różnych szczeblach. Obecnie kojarzony ze zwoływaniem przez papieża Kolegium Kardynałów.
Synoptyczność Ewangelii – termin określający spójność, zgodność ewangelii, które razem tworzą spójną, chodź różniącą się w niektórych szczegółach całość. O synoptyczności możemy mówić w przypadku: Mt, Mk, Łk.
Synthronon – (gr. współtronowanie) poboczne trony dla prezbiterów, znajdujące się przy katedrze biskupa. Wyraźny przykład s. znajduje się w Katedrze Chrystusa Króla w Katowicach.
Szabat – najbardziej świąteczny i uroczysty dzień tygodnia w judaizmie – sobota. Rozpoczynał się już w piątek wieczorem. Zaprzestawano pracy, zbędnych obowiązków. Poddawano się odpoczynkowi, chwaleniu Boga, modlitwom, rodzinnym posiłkom. Jego świętowanie nawiązuje do dnia stworzenia świata a także dzieła wybawienia Izraela.
Szafarz – osoba upoważniona, do udzielania sakramentów świętych, za wyjątkiem sakramentu kapłaństwa wszystkie może udzielać prezbiter. Diakon może udzielać chrztu, komunii świętej, a także udzielić sakramentu małżeństwa.
Szatan – łac. oszczerca, gr. przeciwnik; istota duchowa obdarzona rozumem i wolną wolą, dobry duch stworzony przez Boga, do upadku doprowadzony poprzez własną pychę. Największy przeciwnik Boga, przez co także człowieka, próbujący odciągnąć go od bożej miłości.
Szaty liturgiczne – szaty używane w czasie sprawowania liturgii.
Szkaplerz – szata złożona z dwóch płatów sukna, będąca częścią habitu zakonnego, jego zadaniem była dodatkowa ochrona stroju zakonnika, podczas pracy. Także symbol szczególnej opieki Matki Bożej, jako dwie ikony zszyte sznurkiem, które spoczywają na piersiach i plecach.
Szopka – inscenizacja, próba odtworzenia sceny narodzenia Chrystusa. Pierwszą szopkę zbudował św. Franciszek z Asyżu, dzisiaj wygląd szopki zasadniczo różni się od jej pierwotnego wyglądu, ale przesłonie pozostaje takie samo.
Śmierć – zjawisko fizyczne, nieodwracalne ustanie wszystkich czynności życiowych organizmu. Jest to także przejście do nowego sposobu egzystencji – życia duchowego.
Śpiew gregoriański – patrz: chorał gregoriański.
Środa Popielcowa – dzień rozpoczynający obchód Wielkiego Postu.
Świadek bierzmowania – osoba poświadczająca odpowiednie przygotowanie kandydata do bierzmowania przyjęcie tego sakramentu, najlepiej, gdy sama jest już po bierzmowania i odznacza się dojrzałością życia religijnego.
Światło – ważny, naturalny element liturgii: symbolizuje prawdę, życie, obecność Boga, nasze wyzwolenie, wreszcie samego Chrystusa, który stał się „światłem na oświecenie pogan”.
Świeca – paląca się świeca jest znakiem obecności Chrystusa, jest znakiem radości, nadziei, miłości i ofiary.
Święcenia – (łac. ordinatio) sakrament dający człowiekowi udział w kapłańskiej misji Chrystusa. Istnieją trzy stopnie święceń: diakonat, prezbiterat, episkopat. Może go przyjąć jedynie ochrzczony mężczyzna.
Święto – (łac. festum) obchodzenie jakichś ważnych wydarzeń, tak dziejących się obecnie, jak i tych wspominanych, które się upamiętnia, lub; jak to ma miejsce w przypadku świąt chrześcijańskich: urzeczywistnia i uobecnia. Święto to także ranga obchodów liturgicznych: niższa od uroczystości. W święta śpiewamy w liturgii hymn Gloria, jednak nie odmawiamy Credo. Przed Ewangelią odczytywane jest tylko jedno czytanie (jak w dzień powszedni lub we wspomnienie).
Święty – sam Bóg: Święty Świętych, także: określenie używane na osobę kanonizowaną przez Kościół, ale także każdy człowiek, który z całego serca wypełniał swoje życiowe powołanie, karmiąc się słowem bożym i chlebem eucharystycznym, miłując bliźniego swego jak siebie samego.
Świętych obcowanie – prawda wiary, zakładająca, iż Kościół tworzą żyjący ludzie, ale również zmarli, święci, a także osoby będące w czyśćcu, zespalaną przez wzajemną miłość.
T
Tabernakulum – masywna szafka przystosowania do przechowywania hostii oraz, Przenajświętszego Sakramentu w kustodii. Wykonane najczęściej z metalu, ma chronić przed profanacją ciała pańskiego.
Tajemnica spowiedzi – patrz: spowiednik.
Te Deum – „Ciebie, Boga, wysławiamy”, uroczysta pieśń dziękczynna wykonywana podczas szczególnych Mszy Świętych.
Teofania – gr. Objawienie Boże (Pańskie).
Teologia – (gr. theos – Bóg, logos – nauka; nauka o Bogu) dziedzina nauki posiadająca własne źródła poznania i metody badawcze. Stara się ona wyrazić nadprzyrodzoną rzeczywistość – relację człowieka z Bogiem, Jego przymioty.
Tercjarstwo – trzeci zakon, termin określający zrzeszenie ludzi poza zakonem, którzy jednak dążą do świętości w oparciu o regułę zakonną. Grupy praktykujące mogą powstawać wyłącznie na zgodą papieża.
Tiara – papieska korona, triregnum, składająca się z trzech diademów, koron. Wysadzana drogimi kamieniami i złotem. Symbolizuje wszelką zwierzchność papieża nad władzą świecką. Obecnie nieużywana.
Tomizm – prąd filozoficzny, z czasem kierunek w filozofii chrześcijańskiej. Jego twórcą był św. Tomasz z Akwinu. Najważniejsze dzieła to „Suma filozoficzna” i „Suma teologiczna”.
Tonsura – wygolony krążek na głowie, ciemieniu. Znak przynależności osoby duchownej do Kościoła. Zwyczaj zniesiony przez Sobór Watykański II.
Traktus (tractus) – śpiew przed ewangelią, zazwyczaj dwuwierszowy, wykonywany w niedziele i święta Wielkiego Postu oraz podczas Triduum Paschalnego. Wykonuje się go w sposób ciągły, bez responsorium (powtórzenia). Śpiewa go schola lub psałterzysta.
Transept – nawa budowana prostopadle do nawy głównej kościoła. Nadawała planowi świątyni kształt krzyża.
Treny – utwory liryczne, o tematyce pogrzebowej, żałobnej, zazwyczaj opiewające osobę, która zmarła. Także; jeden z gatunków literackich, występujących w Biblii.
Triduum – łac. trzy dni, obchody trwające trzy dni. W Kościele jedynym Triduum pozostało Święte Triduum Paschalne – okres, w którym świętujemy i upamiętniamy tajemnicę paschalną: mękę, śmierć i zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa. Obejmuje Wielki czwartek, Wielki Piątek oraz Wigilię Paschalną (Wielkanoc), stanowiąc jeden wielki obchód.
Trinacja – trzykrotne odprawienie Mszy świętej w ciągu jednego dnia prze tego samego kapłana. Zgody na tri nację może, w wyjątkowych przypadkach, udzielić biskup. Trinacja dla prezbiterów nie wymagająca zgody biskupa jest dozwolona tylko we Wspomnienie Wszystkich Wiernych Zmarłych (2 XI).
Tropy – w średniowieczu: określenie różnych form jednogłosowego śpiewu we Mszy i Liturgii Godzin, które powstawały nad zapisem nutowym utworów.
Trójca Święta – jedna z największych tajemnic wiary, dogmat. Termin określający jednego Boga w trzech osobach, zakładając równość między Bogiem Ojcem, Synem Bożym i Duchem Świętym.
Trybularz – kadzielnica, naczynie liturgicznie, w którym spalane jest kadzidło podczas Mszy i nabożeństw.
Trybunał Pokuty – sąd kościelny.
Tunika (tunicella) – szata liturgiczna, podobna do dzisiejszej alby. Niegdyś szata codzienna mieszkańców basenu Morza Śródziemnego, szczególnie urzędników, senatorów. Nosili ją biskupi i diakoni, następnie zakładano ją w liturgii na albę. Kiedyś szata subdiakona. Zniesiona po 1972 roku.
Turyferariusz – ministrant kadzidła, odpowiedzialny za utrzymanie w należytym stanie trybularza oraz pomoc w okadzaniu podczas Mszy i nabożeństw.
Tympanon – trójkątne zwieńczenie ściany frontowej budowli. Często ozdobione płaskorzeźbą i bogatym gzymsem.
U
Ubóstwo – ograniczone posiadanie dóbr materialnych, umiarkowane z nich korzystanie. Jest podstawą wielu reguł zakonnych. Wyraża się w dorzuceniu przywiązania do rzeczy doczesnych.
Ucałowanie ołtarza – gest liturgiczny, który kapłan, a także diakon, wykonuje na początku i na zakończenie Eucharystii, a także w czasie uroczystego sprawowania Liturgii Godzin. Jest to wyraz czci oddawanej ołtarzowi, który symbolizuje samego Chrystusa.
Uczciwość – termin określający postawę człowieka, kierującego się prawością i poprawnością moralną wypływającą z jego wewnętrznego poczucia potrzeby dobra.
Umartwienie – asceza; dobrowolny akt pokuty, postu, żarliwej modlitwy, mający ćwiczyć duszę, uodpornić ją na działanie pokus, zbliżyć swoje życie do życia Chrystusa.
Urbi et Orbi – „Miastu i Światu” Specjalne papieskie błogosławieństwo udzielane z balkonu bazyliki św. Piotra w bardzo ważnych okolicznościach. Pozwala otrzymać odpust zupełny.
Uroczystość – najwyższy rangą stopień uroczystości kościelnej. Uroczystość rozpoczyna się I Nieszporami (wieczorem dnia poprzedzającego). W czasie mszy wykonuje się hymn Gloria oraz odmawia się wyznanie wiary (Credo).
Uwielbienie – akt oddania Bogu czci, chwały, podziękowania, wywyższenia i uznania jego boskości. Najczęściej dokonuje się w śpiewie i modlitwie.
W
Wakat – termin określający okres pomiędzy śmiercią, lub rezygnacją papieża, a wyborem nowego. W czasie wakatu najwyższą władzę świecką w kościele sprawuje Kolegium kardynalskie na czele z kardynałem kamerlingiem.
Waskulum – naczynie liturgiczne z wodą umieszczane przy tabernakulum, w celu obmycia palców po komunikowaniu.
Watykan – miasto, a zarazem państwo, znajdujące się w Rzymie jako jego dzielnica. Powstał po upadku Państwa Kościelnego w 1870 r., na mocy układów laterańskich z 1929 r. swoją nazwę biorąc od wzgórza, na którym się znajduje. Watykan jest monarchią hierarchiczną, a jego głową jest papież posiadający najwyższą władzę świecką i duchową. Watykan jak każde państwo ma własne urzędy, prawo do własnej waluty. Język urzędowy to włoski i łacina.
Welon – szata liturgiczna używana podczas udzielania błogosławieństwa Najświętszym Sakramentem. Tak określana jest również tkanina, którą nakryty jest kielich oraz nakrycie monstrancji.
Wiatyk – pokarm duchowy, komunia; przyjmowany przez konającego jako pokarm na drogę do wieczności.
Wieczerza Pańska – Ostatnia Wieczerza; wg ew. akt sprawowania przez Chrystusa pierwszej Eucharystii, przemiany chleba i wina w Ciało i Krew pańską. Także: jedna z nazw Mszy św.
Wieczna Lampka – lampion, święcący się nieustannie w pobliżu tabernakulum symbol obecności Jezusa w tabernakulum. Gaśnie w Wielki Piątek.
Wielka Doksologia – we Mszy św.; uroczyste, trzykrotne uwielbienie Boga słowami: „Przez Chrystusa, z Chrystusem i w Chrystusie…”, przy którym kapłan wznosi w górę przemienione postacie eucharystyczne.
Wielkanoc – najstarsze i największe święto chrześcijańskie, obchodzone w niedzielę po pierwszej wiosennej pełni księżyca, na pamiątkę zmartwychwstania Chrystusa i ostatecznego pokonania śmierci.
Wielki Post – (łac. Hebdomada Sancta) okres w Kościele Katolickim trwający od Środy Popielcowej do wieczora Wielkiego Czwartku. Pamiątka czterdziestodniowego postu Chrystusa. Czas umartwienia, refleksji i przygotowania do obchodów Triduum Paschalnego.
Wielki Tydzień – ostatnie dni Wielkiego Postu od Niedzieli Palmowej do Wielkiego Czwartku, a także Triddum do Niedzieli Zmartwychwstania.
Wigilia – łac. vigilia – czuwanie; zasadniczo nabożeństwo odprawiane w dni poprzedzające ważniejsze święta i uroczystości kościelne.
Wikariusz – kapłan pomocniczy proboszcza, bądź biskupa.
Wina – (łac. culpa) stwierdzenie pewnego faktu dokonanego, mającego negatywny wpływ na jego wykonawcę, także stwierdzenie popełnionego czynu jako szkodliwy, krzywdzący, zasługujący na potępienie, ukaranie. Efekt grzechu, wyrzut sumienia.
Wino – wino mszalne, sporządzane z winogron, bez żadnych dodatków chemicznych: może być zarówno białe jak i czerwone. W momencie konsekracji przemienia się w Krew Pańską.
Witraż – kompozycja wykonana z kolorowego szkła, przedstawiająca najczęściej epizody z życia świętych. Stosowana jako ozdobna szyba w oknach świątyń.
Wizytacja – jedna z najważniejszych form pasterskiego posługiwania biskupa. Polega na spotkaniu biskupa z miejscowym duchowieństwem i wiernymi w celu bliższego poznania, zachęcania do praktykowania wiary.
Włożenie rąk – gest liturgiczny, wyrażający szczególną modlitwę nad tym, na którego wkładane są ręce. Oznacza przekazanie mocy, siły, sprawowania urzędu. Towarzyszy obrzędowi święceń diakonatu oraz kapłańskich.
Wniebowstąpienie Pańskie – uroczystość obchodzona czterdzieści dni po zmartwychwstaniu, jako wspomnienie odejścia Chrystusa do nieba, przypomnienie jego ofiary i ostateczne zapewnienie o życiu wiecznym.
Wniebowzięcie NMP – ostateczny tryumf, wywyższenie Matki Bożej, która po zaśnięciu została z ciałem wzięta do nieba i tam ukoronowana przez Boga na królową Nieba i Ziemi.
Woda Święcona – znak duchowego oczyszczenia i odrodzenia w chrzcie świętym. Woda święcona jest często urzynana, podczas aspersji, w kropielnicach przy drzwiach kościołów, podczas pogrzebów, a także w wielu sakramentaliach i błogosławieństwach.
Wotum – łac. życzenie; materialny wyraz prośby kierowanej do Boga, bardzo często za pośrednictwem Matki Bożej, bądź świętych. Mogą to być drobne przedmioty jak i całe świątynie.
Wspomnienie – (łac. memoriale) najniższy rangą obchód liturgiczny, dotyczący życia świętych. Rozróżniamy wspomnienia dowolne oraz obowiązkowe.
Wspomnienie Wszystkich Wiernych Zmarłych – 2 listopada.
Wspólnota – zbiorowość, oparta na silnych uczuciach, więziach, poczuciu przynależności i bezpieczeństwa. Podtrzymująca wspólną tradycję.
Wstrzemięźliwość – jedna z czterech cnót kardynalnych. Polega na powściąganiu skłonności do przyjemności zmysłowych i zapewnia równowagę w używaniu dóbr stworzonych.
Wtajemniczenie chrześcijańskie – zazwyczaj odnosi się do przyjęcia trzech sakramentów tzw. wtajemniczenia chrześcijańskiego: chrztu, bierzmowania i komunii. W szerszym rozumieniu: całokształt poznawania prawd wiary, nauki Kościoła, ewangelii.
Wulgata – łacińskie tłumaczenie tekstu Pisma Świętego z jęz. oryginalnych, dokonane przez św. Hieronima na polecenie papieża Damazego I. Przez Sobór Trydencki uznana oficjalnym przekładem tekstu Biblii.
Wydanie wzorcowe – patrz: editio typica.
Wyrzuty Sumienia – głos duszy; wewnętrzny osąd własnego postępowania, często podświadomy i nie dający się logicznie wytłumaczyć.
Wystawienie – wystawienie Najświętszego Sakramentu do adoracji dla wiernych, stosowane od XIV. Hostię św. wystawia się w kustodii lub w monstrancji. W. zwykle kończy się błogosławieństwem sakramentalnym NS.
Wyznanie wiary – (łac. Credo) jeden z symbolów wiary, tekst zawierający najważniejsze prawdy naszej wiary; niejako streszczenie tego, w co wierzymy i co wyznajemy. We Mszy św. niedzielnej i w uroczystości; wypowiadane publicznie i wspólnie w zgromadzeniu liturgicznym przed modlitwą powszechną.
Wyznawca – (łac. confesor) święty, który umarł śmiercią naturalną, nie był ani kapłanem, ani biskupem, ani zakonnikiem. Zaleca się jednak stosowanie określeń: święty mężczyzna, święta kobieta.
Z
Zabobon – ogół czynności niezgodnych z wiarą, często mający podłoże pogańskie. Także bałwochwalstwo, wróżbiarstwo, magia, wiara w amulety, które sprzeczne są z wolą i zamysłem Bożym.
Zacheuszki – świeczniki, które ustawiane są w miejscach, gdzie podczas konsekracji kościoła mury zostały namaszczone krzyżmem świętym.
Zadośćuczynienie – akt penitenta, zadany przez spowiednika, którego celem jest próba naprawienia zła wyrządzonego grzechem.
Zaduszki – patrz: Wspomnienie Wszystkich Wiernych Zmarłych.
Zakrystia – miejsce przechowywania paramentów liturgicznych, ksiąg i innych elementów potrzebnych do przygotowania liturgii. Niegdyś przechowywano tam Najświętszy Sakrament – sakrarium – stąd wzięła się nazwa. Pomieszczenie to jest połączone z budynkiem prezbiterium.
Zakrystian – inaczej kościelny: osoba opiekująca się zakrystią – przygotowuje liturgię pod względem technicznym: księgi, szaty, paramenty.
Zemsta – akt nienawiści, nieodparta chęć wyrządzenia zła za zło, wypływająca z braku przebaczenia.
Zesłanie Ducha Świętego – uroczystość kończąca okres wielkanocny, pamiątka nawiedzenia wieczernika i obdarzenie darami Ducha Świętego apostołów.
Zgoda – współczucie między ludźmi oparte na wzajemnej miłości i trosce o bliźniego. Panuje tam, gdzie jest przebaczenie, cierpliwość i zdolność do wyrzeczenia się dobra na rzecz drugiego człowieka.
Zgorszenie – złe, nieodpowiedzialne zachowanie, negujące przykazanie miłości, dawanie niepoprawnego przykładu swoim postępowaniem, co uważane jest za grzech.
Zgromadzenie liturgiczne – całość wspólnoty celebrującej liturgię, a więc: celebrans, asysta liturgiczna, wszyscy wierni i porządkowi.
Zmartwychwstanie – powstanie z martwych Chrystusa, ostateczne pokonanie śmierci. Nadzieja na zbawienie i życie wieczne w niebie. Pamiątkę tego wydarzenia obchodzimy co roku w Niedzielę Zmartwychwstania Pańskiego.
Zmieszanie postaci – (łac. commixto) zmieszanie postaci wina i chleba (a więc Krwi i Ciała Pańskiego) we Mszy świętej. Odbywa się podczas śpiewu Baranku Boży. Kapłan ułamawszy cząstkę chleba wpuszcza ją do kielicha na znak jedności ofiary Jezusa Chrystusa.
Znak krzyża – krzyż początkowo będąc znakiem haniebnej śmierci, stał się znakiem zwycięstwa i zmartwychwstania. Jest to znak zbawienia, identyfikujący chrześcijanina, wyznaniem wiary w trój jedynego Boga.
Znak pokoju – znak pojednania z bliźnim, dokonywany podczas każdej Mszy Świętej. Symbol braterskiej wspólnoty.
Zwiastowanie – wydarzenie, podczas którego archanioł Gabriel objawił Maryi Boży plan wobec niej. Po zawierzeniu się woli Boga nastąpiło mocą Ducha Świętego poczęcie Chrystusa w jej łonie.
Zwyczaj – stały sposób postępowania, przyjęty przez grupę, wspólnotę. Zwyczaje powstają na łonie tradycji tym samym ubogacając ją. Istnieją także zwyczaje w liturgii.
Życie wieczne – stan ostatecznego szczęścia człowieka w zjednoczeniu z Bogiem Ojcem. Jest nadzieją i celem, do którego mamy dążyć poprzez dobre życie kierując się nauką Kościoła.
